شاخص هویتی پیاده‌روی اربعین بر شاخص معرفتی آن غلبه نکند/ برقراری توازن معقول بین شاخص هویتی و معرفتی اربعین مورد توجه تصمیم‌گیران باشد
مشکات آنلاین: پیاده روی اربعین به عنوان بزرگترین اجتماع شیعی در طول سالیان گذشته توجه جهانیان را به خود جلب کرده است. دین اسلام و مذهب شیعه، آیین‌ها مراسم و مناسک دینی و مذهبی متعددی دارد، اما هیچ کدام از آنها تاکنون نتوانسته مانند پیاده روی اربعین در سطح جامعه اسلامی تاثیرگذار باشند.
حجت الاسلام و المسلمین حامد شیوا، عضو هیئت علمی دانشگاه مفید معتقد است پررنگ بودن شاخص هویتی این حرکت مردمی سبب تمایز آن با سایر اجتماعات دینی شده است.
وی در این‌باره گفت: به گمان من آنچه پیاده‌روی اربعین را از سایر مناسک مذهبی متمایز می‌کند، شاخص هویتی است نه معرفتی.
حجت الاسلام شیوا در توضیح این مطلب افزود: حرکت‌هایی مثل پیاده‌روی اربعین را باید داری دو شاخصه مهم معرفتی و هویتی دانست. البته به نظر می‌رسد شاخص هویتی آن پررنگ‌تر است. اما فربه شدن جنبه هویتی آن که در جای خود خوب است و اتفاق خجسته‌ای است نباید عرصه را بر جنبه معرفتی آن تنگ کند.
وی ادامه داد: شاخص معرفتی پیاده‌روی اربعین را باید در معارف تشیع جستجو کرد. جایگاه امام علیه‌السلام و اهمیت زیارت معصومان علیهم‌السلام و البته تاکید ویژه در معارف شیعی بر زیارت سالار شهیدان علیه‌السلام پشتوانه معرفتی این حرکت بزرگ است.
دین نیاز به کسب هویت را درست هدایت می‌کند
عضو هیئت علمی دانشگاه مفید قم با انتقاد از کسانی که جنبه هویتی دین را نادیده می گیرند، گفت: دین به گفته برخی از متفکران معاصر، دو نیاز ما را برآورده می‌کند: نیاز معرفتی و نیاز هویتی. برخی از روشنفکران ما متاسفانه به نیاز مهم هویتی بی‌توجه‌اند. انسان نیازمند کسب هویت است. این نیاز یک نیاز عمیق روانشناختی است و در همیشه تاریخ هم بوده است. شما ببینید جوانانی که با شور و هیجان خودشان را طرفدار فلان تیم فوتبال می‌دانند، دارند به چه نیازی پاسخ می‌دهند؟ توجه کنید که حتی خیلی وقت‌ها تعصبات ملی و قومیتی هم ناشی از نیاز به کسب هویت است. پس نیاز به کسب هویت چیزی نیست که بخواهیم نادیده بگیریم یا سرکوبش کنیم. اما آنچه مهم است این است که این نیاز مثل هر نیاز دیگر باید درست برآورده بشود. یکی از آثار ارزشمند دین همین است که نیاز به کسب هویت را در مسیر درستی هدایت کند.
وی افزود: پیاده‌روی اربعین با آن عظمت و شکوهش که در بین همه ادیان دنیا تا جایی که من می‌دانم نمونه‌ای ندارد، این نیاز به کسب هویت شیعی را در بالاترین حد خودش اشباع می‌کند و به گمان من این شاخصه است که آن را از سایر مناسک اسلامی و شیعی متمایز می‌کند.
این حرکت‌ها را نمی توان با مدیریت کردن نهادینه کرد
حجت الاسلام شیوا، در پاسخ به این پرسش که چگونه می توان کنشهای و واکنشهای اخلاقی پیاده روی اربعین را برای طول سال در جوامع اسلامی نهادینه کرد گفت: این حرکت‌ها را نمی‌شود با برنامه‌ریزی و مدیریت کردن، نهادینه کرد. این تصور نادرستی است که کسانی گمان کنند چرخش‌ها و حرکت‌های بزرگ تاریخی و فرهنگی و تمدنی با برنامه‌ریزی و مدیریت و مهار و کنترل از راه عامل عقلانی انسانی، اتفاق می‌افتد. با این حال، این به معنای جبر تاریخی و دست روی دست گذاشتن و فقط تماشاگری کردن هم نیست. بحث دقیق و دشواری است که برنامه‌ریزان و تصمیم‌گیران ما از حوزه و دانشگاه و صدا و سیما و… ببینند باید چه کنند که ارزشهای این حرکت بزرگ تثبیت و ترویج بشود و در عین حال متذکر و متفطن به آن نکته مهم فلسفی- تاریخی هم باشند.
شاخص هویتی پیاده‌روی اربعین بر شاخص معرفتی آن غلبه نکند
عضو هیئت علمی دانشگاه مفید درباره آسیب‌هایی که می تواند پیاده روی اربعین را تهدید کند، گفت: در این سال‌ها خیلی از متفکران و دغدغه‌مندان در این باره سخن گفته‌اند. به گمان من اگر مجموع نگرانی‌ها در باب آسیب‌شناسی این حرکت بزرگ را بخواهیم در یک عبارت کوتاه خلاصه کنیم این است که مراقب باشیم عنصر یا شاخص هویتی پیاده‌روی اربعین که عرض کردم در جای خود مهم و مبارک و ارزشمند هم هست بر شاخص معرفتی آن غلبه نکند. شما ببینید خیلی از آسیب‌شناسی‌هایی که برخی از متفکران ما مطرح کرده‌اند در همین نکته می‌گنجد. مثلا هشدار داده‌اند که پیاده‌روی اربعین نباید زمینه‌ای برای رقیب‌سازی برای مناسک حج بشود یا این که زمینه رقابت با برادران اهل سنت و تهدید کننده وفاق و وحدت با سایر مسلمانان جهان باشد. کی این اتفاق می‌افتد؟ وقتی آن عنصر هویتی غلبه کند. این نکته، یعنی برقراری توازن معقول بین شاخص هویتی و معرفتی نه فقط در پیاده‌روی اربعین، بلکه در همه مناسک اسلامی و شیعی مانند مناسک حج، ماه مبارک رمضان، عزاداری محرم، عید غدیر و غیره نکته فوق‌العاده مهمی است که باید مورد توجه دلسوزان و تصمیم‌گیران باشد.
شفقنا