ناملموس‌های نوش آباد
فرناز کلباسی: اگر تاکنون ماه محرم را مهمان اهالی نوش آباد نبوده اید و از مراسم تماشایی آنها در این ماه بی خبرید، سفر به این شهر را در برنامه ماه محرم امسالتان قرار دهید. بروید و از آیین های «خیمه سوزی»، «سقایی»، «کتل» و شست و شوی جریده دیدن کنید. با تعزیه خوان ها در آیین «تعزیه خوانی» همراه شوید و ضمن تماشای آیین کهن «خیمه برداری»، قهوه نوش‌آبادی بنوشید و حلیم مخصوص نوش آباد را که به روش ویژه‌ای طبـخ می‌شود، نوش جان کنید.«نوش آباد» شهری با قدمتی کهن و آیین‌هایی قدیمی است که از دل فرهنگ و باورهای دینی و مذهبی مردمــــش جوشیده و امروز به نام میراث فرهنگی ناملموس به عنوان شناسنامه‌ای برای این دیار تاریخی در فهرست میراث ملی کشورمان جای گرفته است. آنچه قرار است در این گزارش بخوانید، روایت «محمد مشهدی نوش‌آبادی» رئیس مرکز پژوهشی کاشان شناسی دانشگاه کاشان درباره میراث فرهنگی ناملموس متعدد شهرش است. او که تاکنون به ثبت 5 میراث ناملموس نوش آباد در فهرست ملی اقدام کرده و چند پرونده دیگر را هم در دست ثبت دارد، حرف‌های شنیدنی بسیاری درباره هر یک از این آیین ها و نحوه برگزاری شان ازسوی نوش آبادی ها دارد. به اعتقاد او، استان اصفهان و شهر کاشان دو منبع مهم برای میراث فرهنگی ناملموس در ایران هستند که باید برای پیدا کردن آنها به مطالعه و پژوهش در حوزه های آیینی و مردم‌شناسی پرداخت. او می‌گوید: «نوش آباد با حدود 12 هزار نفر جمعیت ده ها آیین با ارزش برای ثبت دارد که تعدادی از آنها با پیگیری افراد علاقه‌مند به ثبت رسیده و چندی دیگر در دست بررسی قرار دارند.»از جمله پرونده هایی که به همت محمد مشهدی به نام شهر نوش آباد با شماره 1334 در تاریخ 13مهر 97 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده، آیین «سقایی» است. «سقایی در نوش آباد از شب بعد از عید غدیر آغاز شده و تا روز عاشورا در حسینیه های پنجگانه در محلات توی ده، بالاده، دربریگ، جویباره و شیخ‌آباد برگزار می‌شود. بدین ترتیب كه سقاخوانان به دو دسته و هر دسته به یک گروه اصلی به عنوان نقیب یا استاد و یک گروه به‌عنوان شاگرد که دسته عزاداران هستند، تقسیم می‌شود. به عبارت دیگر، در حسینیه یا محل سقاخوانی چهار حلقه جدا از هم گرد می آیند. قطعات اصلی شعر را در دو گروه نقیب خوانده و دو گروه شاگرد که معمولا تعدادشان از گروه اصلی بیشتر است بندهای قطعات که در قالب ترجیع یا ترکیب‌بند است یا یک مصرع از هر بیت را پاسخ می‌گویند. در اجرای این آیین از اجرای موسیقی در دستگاه‌های موسیقی ایرانی هم استفاده می‌شود.»
کودکی سوار بر اسب!
این استاد دانشگاه به ثبت ملی آیین «کتل» هم اقدام کرده و آن را با شماره 1333 در تاریخ 13مهر 95 به ثبت رسانده است. به گفته او، کتل از باشکوه‌تـرین آیین‌های عاشورایی و پر از رمز، نماد و نشانه است. در این آیین، روز عاشورا کودکی را بر اسب می‌نشانند و در جلوی هیئت عزادار حرکت می دهند. با این حال، باید گفت کتل عبارت است از اسبی که بر آن کودکی را می نشانند. در این آیین، روز پنجم ماه محرم چندین هیئت عزاداری از نقاط مختلف شهر به راه افتاده و ضمن خواندن مداحی، به عزاداری می پردازند. در این آیین استفاده از حضور کودکان جلوه زیبایی شناختی خاصی دارد و به معنای حاصل‌خیزی و برکت است. بسیاری از زنان باردار نذر می‌کنند که پس از تولد فرزندشان او را بر اسب نشانده و در این آیین شرکت دهند.»
خیمه سوزی و خیل عرب
«خیمه سوزی و خیل عرب» نام یکی دیگر از آیین های محرمی است که با شماره 598 در تاریخ 22آبان 91 ثبت شده و هرساله جمع زیادی از مردم را به نوش آباد می کشاند. به گفته محمد مشهدی، این آئین که توسط او و تعدادی از افراد انجمن دوستداران آثار تاریخی نوش آباد به ثبت ملی رسیده، تصویری از قیام امام حسین(ع)، سوزاندن خیمه‌ها، اسارت خانواده امام و همچنین عزاداری و دفن شهـدا به‌صورت نمایشی است. برای اجرای این آیین، عصر روز 11محرم چندصد نفر خود را به لباس لشکریان ابن سعد در آورده و با به‌آتش‌کشیدن خیمه ها به عزاداری می‌پردازند.
قهوه نوش آباد
مردم نوش آباد از دیرباز روش خاصی در تهیه قهوه داشته‌اند و همین ابتکار و منحصربه فرد بودن در تهیه قهوه باعث شده مهارت پخت این نوشیدنی به‌عنوان یکی از میراث ناملمـوس این دیار به ثبت ملی برسد. این استاد دانشگاه در این باره می‌گوید: «”دانش پخت قهوه آیینی نوش‌آباد” که با شماره 1718 در تاریخ 30دی 97به ثبت رسیده، در مراسم عزاداری به عزاداران ارائه می‌شود، نوعی خاص از قهوه است که با هِل، دارچین، قهوه، شکر، کاکائو و آب تهیه شده و به مدت حدود 5 ساعت پخته شده و به عمل می آید. این نوشیدنی یک جاذبه گردشگری مهم در نوش‌آباد است که به همت خانم “اسماء رحمانی” پیگیری و ثبت شده است.»
جریده شویی
«شست و شوی جریده» یکی دیگر از آیین های شهر نوش آباد است که با شماره 1717 در تاریخ 30دی 97 در میان میراث فرهنگی ناملمـوس ثبت‌شده این شهر به چشم می‌خورد.
به گفته رئیس مرکز پژوهشی کاشان‌شناسی دانشگاه کاشان، جریده علمی از جنس برنج و برخوردار از نقوش هنری و کتیبه های بسیار زیباست که از دوره صفوی یا قاجاری برای شستن آن مراسم خاصی توسط خانم ها برگزار می‌شده است. این مراسم مناسک زیادی دارد و به‌عنوان یکی از میراث ناملموس نوش‌آباد به ثبت رسیده است.
در مسیر ثبت…
محمد مشهدی نوش آبادی تاکید دارد که تعداد میراث فرهنگی ناملموس نوش آباد بسیار قابل توجه و هر کدام از ارزش ثبت در فهرست میراث ملی برخوردار است. او درباره آیین‌هایی که در مسیر ثبت ملی قرار گرفته‌اند چنین می‌گوید: «توغ‌برداری در نوش‌آباد عنوان آیین دیگری است که قرن هاست به عنوان یکی از آیین‌های رایج و مهم عزاداری شیعیان در ایران شناخته می‌شود. در اجرای این آیین که آداب مختلفی دارد، مردم نوش آباد توغ ها را که جملگی از دوره صفوی بر جای مانده و علم عزاست،پیشاپیش دسته به شکل مـورب حرکت می‌دهند. ضروری است که این آیین از خطر فراموشی حفظ شود و امیدوارم به‌زودی در فهرست میراث ملی کشورمان به ثبت برسد.»او ادامه می دهد:«تعزیه خوانی دهه آخر محرم در نوش آباد آیین دیگری است که پرونده آن آماده و ارائه شده است. مراسم تعزیه خوانی طبق سنتی دیرینه در دهه آخر محرم در حسینیه «توی‌ده» نوش‌آباد در محوطه وسیعی به مدت ده شب برگزار می‌شود و هرشب حدود هزار نفر از این مراسم دیدن می‌كنند. نقش‌آفرینان این مراسم به طور عمده نوش‌آبادی هستند و سعی می‌شود هر شب از یكی از تعزیه خوانان مطرح كشور نیز دعوت شود.» او به «روش پخت حلیم» و «آیین هوربابایی نوش آباد» به‌عنوان دو میراث ناملموس دیگر نوش آباد اشاره کرده و می‌گوید که حلیم نوش‌آباد در گذشته در زمستان‌ها پخته می‌شد. به این صورت که شب حلیم را آماده و دم کرده و صبح در دیگ را باز می‌کردند. این حلیم در روزهای دوم، هشتم، یازدهم و دوازدهم ماه محرم برای تعداد زیادی از عزاداران در 20 تا 30 دیگ بزرگ که به دیگ‌های «شاه‌حسینی» معروف است، پخته می‌شود. این استاد دانشگاه برای ثبت این دو میراث ارزشمند ابراز امیدواری کرده و توضیح می‌دهد که برای اجرای آیین هوربابایی نوش‌آباد، در شب نیمه ماه رمضان، کودکان و نوجوانان نوش‌آباد دسته‌دسته شده، به در منزل اهالی شهر می روند و با خواندن اشعاری عامیانه از صاحبخانه طلب هدیه می‌کنند. مردم نیز به آنها بابت شعری که برای یکی از بچه‌های خانه می‌خوانند پولی به آنها می‌دهند. در گذشته معمولا بچه‌های هر محل در یک گروه قرار می‌گرفتند و به خانه اعیان نوش‌آباد می‌رفتند و خوراکی‌هایی مثل آجیل دریافت می‌کردند، اما امروزه تعداد دسته‌ها زیاد است و به تمام خانه‌های محل می‌روند. معمولا صاحبخانه سکه‌ای به آنها می دهد و آنها راهی خانه‌ای دیگر می‌شوند. او می افزاید: « آیین خیمه کوبی نیز که پرونده آن برای ثبت آماده شده است در روز هشتم ماه محرم برگزار می شود. به این نحو که روز مراسم کودکان را در سینی هایی که با پارچه سبز پوشانده شده گذاشته و با تشریفات به سمت خیمه می برند. این خیمه‌ها برای روز 11 محرم آماده می شوند. خیمه‌کوبی امروز به آیینی بسیار معروف تبدیل شده و صدها نفر در آن مشارکت می‌کنند.»
.
منبع: روزنامه اصفهان زیبا