سقاخوانی کاشان، عزاداری بدون سنج و طبل
مشکات آنلاین – حوریه شیوا : بازار کاشان، در ماه محرم، کنار تمام هیئت‌های مختلف، میزبان عزادارانی است که با نام «سقاخوان» شناخته می‌شوند.
روز نخست و دوم از این ماه، سقایان ضیغمی و بزرگیان، با عنوان چاووش‌خوانی ماه محرم و اعلام خبر آغاز این ماه، وارد بازار می‌شوند. در واقع چاووش خوانی ماه محرم، خبر از یک واقعه بزرگ و اتفاق عظیم به مردم می‌دهد.
بنابه گفته بازاریان، سقاخوانی از قدیمی‌ترین و سنتی‌ترین آئین‌های عزاداری و درعین‌حال بسیار جان‌سوز و صادقانه است.
این سبک از عزاداری، به‌صورت همخوانی برگزار می‌شود. به این صورت که سقا خوانان، به‌صورت دو یا چند دسته جداگانه و به‌اصطلاح استاد و شاگرد، کنار هم، زانو به زانو نشسته و با سبکی خاص شبیه ردیف آوای دشتی، همایون و بیات از موسیقی سنتی ایران، همسرایی می‌کنند.
محمدحسین معتمدی، نویسنده کتاب هفت‌جلدی عزاداری سنتی شیعیان با اشاره به فعالیت پنج هیئت سقایی در شهرستان کاشان در‌این‌باره به پایگاه خبری اهل‌کاشانم گفته است: هیئت‌های سقایی ضیغم، بزرگیان و زارع و دو هیئت سقایی در محله پشت مشهد هرساله در ماه محرم عزاداری می‌کنند.
در این شیوه عزاداری یک نفر با مشک آب بر دوش جلو حرکت می‌کرد و عده‌ای با کاسه آب پشت سرش حرکت می‌کردند و اشعاری به‌تناسب تشنگی و مظلومیت امام حسین (ع) می‌خواندند.
ازآنجایی‌که سقاخوانان کاسه آب در دست دارند و نمی‌توانند سینه یا زنجیر بزنند، تنها شعری را زیر لب زمزمه می‌کنند، اشعاری که حزین و متین و سنگین باشند و با سینه‌زنی و زنجیرزنی مغایرت داشته باشند را سقایی می‌گویند.
یک پژوهشگر در حوزه میراث فرهنگی می‌گوید: سقایی یکی از باوقارترین آیین‌هایی عزاداری است که در محرم برگزار می‌شود و سینه‌زنی، زنجیرزنی، سنج و طبل در اجرای آن دخالتی ندارد و محتوای اشعار آن برگرفته از مفاهیم عرفانی و حقایق تاریخی است سطح آن را از شعر مداحی عامیانه بالاتر آورده است.
محمد مشهدی نوش‌آبادی تصریح می‌کند: دو گروه نقیب قطعات اصلی شعر را خوانده و گروه شاگردان که معمولاً تعدادشان از گروه اصلی بیشتر است بندهای قطعات که در قالب ترجیع و یا ترکیب‌بند است و یا یک مصرع از هر بیت را پاسخ می‌گویند.
چند نمونه از اشعار سقاخوان‌ها:
ای اهل عزا ماه محرم شده نزدیک / ایام غم و محنت و ماتم شده نزدیک
ای اهل عزا خون‌دل از دیده ببارید / چون ماتم شاهنشه عالم شده نزدیک
چاووش عزای شه دین می‌رسد از راه / گوید به نوا قافله غم شده نزدیک
* * *
دوباره هلال محرم دمیده / که سرها شود از بدن‌ها بریده
بزن ناله ای مه نما سوگواری / که در تو کند زینب اشتر سواری
زند ناله بر دل نوای لالایی / که شش‌ماهه گردیده کرب و بلایی
بزن ناله ای مه که مثل گل یاس / شود چیده از نخل تن دست عباس
* * *
زهرا حسین‌ات آمده در کربلا مهمانی / آورده بر همراه خود هفتادویک قربانی
زهرا بکن در حق او با کوفیان سفارش / تا در حق مهمان کند آن فرقه مهربانی
زهرا بهر حسینُ تو، بزم عزا بپا کن / کین شاه ُ می‌گردد دچار مرگ ناگهانی
