ناپذیرا بودن شهرهای ما
حمید عطایی شاد- کارشناس ارشد شهرسازی: در قطعنامه عمومی سازمان ملل در سال 1975 آمده است که:
«… باید تدابیری مدنظر قرار گیرد که معلولین را قادر سازد بدون کمک گرفتن از شخص همراه، در جامعه زندگی کنند. معلولین حق‌دارند از امکاناتی برخوردار باشند که بتوانند به‌طور مستقل در جامعه زندگی کنند …»
با نگاهی به شهرهایمان متوجه می‌شویم که تفاوت زیادی شاید بین فضای شهری مورداستفاده زنان و مردان وجود نداشته باشد، شاید تمام رده‌های سنی بتوانند از فضای شهری مشترک استفاده کنند؛ شاید نیاز به دو نوع طراحی خیابان برای مسلمانان و غیرمسلمانان وجود نداشته باشد و شایدهای بسیار دیگر ازاین‌دست. اما آنچه مهم و درخور توجه است طراحی و مناسب‌سازی فضاهای شهری، معماری ساختمان‌ها، طراحی و اجرای خیابان‌ها و پیاده‌روها برای ناتوانان جسمی و حرکتی است.
طراحی برای ناتوانان الزامات و ضوابط خاص خود را می‌طلبد؛ باید شهرها را به‌گونه‌ای ساخت تا آنان نیز مانند سایر شهروندان به‌راحتی از امکانات شهری استفاده کنند. استفاده از فضاهای شهری به‌صورت برابر، حق هر شهروند است لذا ایجاد فضاهای مناسب و مطلوب برای اقشار آسیب‌پذیر جامعه بخشی از وظایف برنامه ریزان، مدیران و سیاست‌گذاران شهری است زیرا معلولین بخشی از جمعیت شهرها را شکل می‌دهند که همانند دیگر مردم باید برای رفع احتیاجات خود بتوانند به‌راحتی در سطح شهر حرکت کنند و به فعالیت بپردازند.
حال نگاهی به شهرمان بیندازیم. آیا فردی که دارای معلولیت است قادر است با کمک یک شخص (نه مانند آنچه در قطعنامه سازمان ملل آمد که آن وضعیتی آرمانی برای شهر ما است) از امکانات و خدمات شهری بهره مند شود؟ آیا وضعیت پیاده‌روهای ما مناسب حرکت معلولین است؟ آیا یک فرد با ویلچر از پیاده‌روهای تازه ساخته‌شده خیابان شهید مفتح (آخوند کاشی) می‌تواند عبور و مرور کند؟ شهروندان معلول چگونه از خیابان عبور می‌کنند؟ به‌عنوان‌مثال آیا بهتر نبود به‌جای اصلاح رفیوژ بلوار شهید مطهری (بهتر است بگوییم تغییر بلوکهای سیمانی به بلوکهای سنگی!!!) فکری به حال عبور و مرور معلولین می‌کردیم؟ آیا بهتر نیست فضاهای شهری را مناسب معلولین اصلاح کنیم؟ با تکمیل شدن فضای مرکزی میدان کمال‌الملک چگونه افراد معلول از آن فضا استفاده کنند؟ معلولین چگونه از سیستم حمل‌ونقل عمومی استفاده می‌کنند؟
آیا مجموع این سؤالات باعث نمی‌شود معلولین که جزئی از جامعه شهروندی ما را هستند فرصتی برای استفاده از فضاهای موجود در شهر را پیدا نکنند؟
خوشبختانه در سال 1381 ضوابط و مقررات شهرسازی و معماری برای افراد معلول جسمی- حرکتی تصویب‌شده است. پیشنهاد می‌کنم مدیران و مسئولین شهری یک‌بار دیگر آن را مطالعه و در آن غور کنند. در اینجا به برخی از مقررات و ضوابط، صرفاً جهت یادآوری اشاره می‌کنم:
- اختلاف سطح باید با سطح شیب‌دار بهبود یابد.
- پیش‌بینی پل ارتباطی بین پیاده‌رو و خیابان در تقاطع‌ها و در امتداد کلیه خط‌کشی‌های عابر پیاده
- اتصال پل ارتباطی و پیاده‌رو بدون اختلاف سطح و یا با سطح شیب‌دار
- محل ارتباط پیاده‌رو با سواره‌رو باید دارای علائم حسی برای نابینایان و کم‌بینایان باشد.
- در مواقع اضطراری که سطح پیاده‌رو به هر علت مسدود است نصب پل موقت با حداقل عرض 90 سانتی‌متر الزامی است.
- در تقاطع‌ها باید چراغ راهنمایی مجهز به علائم هشداردهنده صوتی که در کنترل شخص معلول باشد نصب گردد.
البته قابل ذکر و تقدیر است که شهرداری کاشان طی چند ماه اخیر به صورت پایلوت خیابان آیت الله کاشانی را جهت استفاده معلولین ساماندهی می کند.
و در آخر به امید آنکه پهنه‌ها و فضاهای شهری ما دارای کیفیت بالاتری باشند و پویایی و نشاط در آن موج زند و این مهم تنها با حضور تمام شهروندان شهرمان اتفاق خواهد افتاد.