نباید به معیشت مردم و برجام نگاه سیاسی داشت/ سیاست منهای شرع و کرامت انسانی «بازی» است/ توزیع قدرت مانند توزیع ثروت باید عادلانه باشد/ تغییر مدل حکومت معقول نیست

آیت الله عرب در خطبه‌های نماز عید فطر خود در مسجد میرنشانه کاشان سیاست منهای شرع و کرامت انسانی را «بازی» و «بازیچه» نامید.

 

این استاد حوزه علمیه پایبندی بر اصل عدالت را برای اصلاح جامعه ضروری دانست و گفت نباید به موضوعاتی مثل معیشت مردم یا برجام، نگاه سیاسی شود. مثلاً برخی، برای دولت فعلی، خیلی انتقاد می کنند که به معیشت مردم بی توجه است، در حالی که همین افراد برای دولت آقای قبلی، مردم را سفارش به قناعت و خوردن غذاهای ساده می کردند!

 

وی تصریح کرد که  عدالت سیاسی، کمتر از عدالت اقتصادی و فرهنگی نیست. توزیع قدرت مانند توزیع ثروت است و باید عادلانه باشد. این قابل قبول نیست که یک رسانه که با پول بیت المال مردم اداره می شود، فقط تریبون یک گروه و جریان خاص باشد.

 

آیت الله عرب گفت «تغییر کلی مدل حکومت، ممکن است در ایده و آرزوی بعضی باشد ولی «ما» این حرف را نمی زنیم؛ و آن را نه ممکن می دانیم و نه معقول و نه لازم».

 

خطبه اول:

مدرّس حوزه های علمیه کاشان، با پایان نماز و در خطبه نخست خود، به اسرار ظاهری و باطنی عبادات و همچنین اهمیت نفس ملهمه (الهام کننده) برای انسان پرداخت.

وی با اشاره به آیاتی از سوره های «اعلی» و «شمس» که در نماز عید فطر خوانده می‌شود، بحث رجوع انسان به «نفس» خود و کشف «نفس ملهمه» را از جمله نتایج مهم آیات این سوره ها برشمرد.

به گفته آیت الله عرب: «در اصطلاح قرآن، نفس، شئون مختلفی دارد؛ از جمله نفس ملهمه؛ نفس ملهمه، یعنی نفسی که به او الهام می شود؛ همان چیزی که در بحث های روان شناسی از آن به عنوان «وجدان اخلاقی» و در ادبیات قرآنی از آن تعبیر به «فطرت» می شود که حتی مستقل از شریعت است. یعنی درک خوبی و عدالت و … و بدی و ظلم و… از طریق فطرت اولیه انسانی امکان پذیر است. در سوره شمس و بعد از سوگندهای متعددی که خداوند یاد می کند، سوگند به نفس انسان می خورد که همان نفس ناطقه و نفس ملهمه و نفس لوامه (سرزنش گر) است. نفس لوامه انسان، باعث می شود که اگر انسان مرتکب تضییع حقی شد، خودش، خودش را ملامت کند. اگر باور داشته باشیم که قیامت، دادگاهی است که در آن، طبق حقیقت، قضاوت می شود، نفس لوامه انسان هم تجلی قیات است و هر انسانی خودش خوب می داند که چه کرده است.

بنابراین یکی از اسرار مهم عید، بازگشت به نفس ملهمه و بازگشت به همان مستقلات فطری است. یک ماه نیایش برای کشف این ابعاد مهم نفس است تا انسان، خوبی ها و بدی ها را، آن طور که حق است، درک کند و این همان معنای ابتهاج و سرور در این روز است».

استاد دورس خارج حوزه در قمستی از خطبه خود به موضوع رسیدن انسان به «انقطاع» اشاره کرد و گفت «وقتی انسان دست و ذکرش از همه چیز قطع می شود، به برکت انقطاع خاص می رسد. شاهد قرآنی این موضوع، مادر حضرت موسی است، زنی بی پناه که قرار است حضرت موسی را به دنیا بیاورد تا تاریخ یک امت را رقم بزند و با یک حکومت ظلم 400 ساله مبارزه کند که در قرآن درباره او از عبارت «و اوحینا الی امّ موسی…» استفاده شده است که اشاره به الهام خاصی است که از طرف خداوند بر او شده است».

 

خطبه دوم

آیت الله عرب در خطبه دوم نماز خود گفت سیاست منهای شرع و منهای تعهدات انسانی و منهای کرامت انسانی، بازی و بازیچه ای بیشتر نیست. وی با اشاره به موضوعات خطبه نخست خود، نظام سیاسی در دین اسلام را، برآمده از نظام اجتماع دانست و آن را هم برگرفته از همان نفس ملهمه برشمرد؛ و گفت: «بر همین اساس، از جمله مستقلات عقلی و فطری انسان، درک خوبی عدالت و بدی ظلم است».

عضو مجمع روحانیون مبارز کاشان، فلسفه سیاست را، به ویژه در دین اسلام و به تصریح قرآن و مفسران وحی، «خدمت به خلق خدا» دانست.

وی به حدیثی از پیامبر اکرم (ص) اشاره کرد که «بهترین مردم کسی است که سودش بیشتر به مردم برسد».

این استاد حوزه در ادامه صحبت های خود گفت: «در شرایط فعلی همه ی گروه ها اذعان دارند که وضعیت باید بهبود پیدا کند؛ همه سفارش به خوب شدن می کنند ولی در تحلیل ها، کمتر به اصل و ریشه ی مشکلات پرداخته می شود».

آیت الله عرب با اشاره به تحرکات و تجمعات اعتراضی دی ماه گدشته، گفت: «تغییر کلی مدل حکومت، ممکن است در ایده و آرزوی بعضی باشد ولی «ما» این حرف را نمی زنیم؛ و آن را نه ممکن می دانیم و نه معقول و نه لازم».

وی تاکید کرد که در این صحبت ها، نماینده ی کسی نیست و مستقلاً و از طرف خودش حرف می زند.

آیت الله عرب خود را ملتزم و معتقد به «گفتمان اصلاحات» دانست و گفت: بنده معتقد به اصلاح واقعی و فراگیر و عمیق هستم؛ و مدل های ارائه ی اصلاح طلبی هم ممکن است مختلف باشد و بنده خدمت آقای خاتمی هم عرض کرده ام که باید گفتمان و بنیان های تفکر اصلاح طلبی، تدوین شود که البته کارهایی هم انجام شده است».

آیت الله عرب در ادامه صحبت های خود، چند عنوان برای اصلاح جامعه اشاره کرد. یکی از این عنوانها «اصلاح دیدگاه‌ها» بود. وی در اینباره گفت:

برای مدیریت سیاسی جامعه باید قائل به «نسبیت» باشیم و نه «اطلاق»؛ از لحاظ نظری و عملی، باید تعارف را کنار بگذاریم و دیدگاه ها را اصلاح کنیم و قائل به نسبیت شویم؛ هم نسبیت در آراء و نظرات و هم نسبیت درباره افراد. نمی‌شود که همه مردم تابع چند نفر باشند. باید کبر و نخوت را تماماً از خودمان دور کنیم؛ و باید بدانیم که در حکومت غیرمعصوم، همه چیز زمینی است. و اینجا می خواهم اشاره کنم به موضوعی که چند وقت پیش از طرف رئیس جمهور مطرح شد و باعث شد در مقابل آن هیاهو شود (و بنده در نامه ای که چندی پیش به جامعه محققین و مدرسین حوزه علمیه قم نوشتم هم به آن پرداختم)؛ اینکه نباید خلط مبحث کنیم و باید بدانیم که حتی معصوم هم «اصل ولایت» اش آسمانی است ولی کارهای روزمره اش دستور گرفته شده از وحی نیست. نمونه های بسیاری هم در تاریخ سیاسی حکومت پیامبر و امام علی داریم؛ از جمله در جنگ بدر که پیامبر تصمیمی گرفت و از ایشان پرسیده شد که آیا این تصمیم حرف خودتان است یا وحی است و ایشان پاسخ داد وحی نیست و در نتیجه آن تصمیم پذیرفته نشد و تغییر کرد. بنابراین جزئیات حکومت معصوم و تصمیمات گرفته شده، آسمانی نیست. مرحوم میرزای نایینی در تفسیری که ذیل آیه «و شاورهم فی الامر» نوشته، می گوید که امر در اینجا یعنی «حکومت» و سیاق آیه نشان می دهد که پیامبر به غیر از مسائل شرعی، در بقیه مسائل ملزم به مشورت شده است. بنابراین در حاکمیت غیرمعصوم هم همه چیز و همه افراد، نسبی هستند.

آیت الله عرب به عنوان «اصل کثرت و تکثّر» اشاره کرد و گفت: تکثر نباید ضد ارزش تلقی شود، بلکه خود یک ارزش است. مثلاً فقه شیعه تا صد سال بعد از شیخ طوسی، به دلیل بزرگی او، متوقف بود ولی بعدها راه نقد و تتبّع گشوده شد. تمام اندیشه ها و تحول ها، مرهون پرسشگری و نقد آزاد است. این در حالی است که هنوز برای برخی کار حزبی و اصل تحزب، ضد ارزش تلقی می شود.

وی بر لزون «اصل عدالت» تاکید کرد و گفت نباید به موضوعاتی مثل معیشت مردم یا برجام، نگاه سیاسی شود. مثلاً برخی، برای دولت فعلی، خیلی انتقاد می کنند که به معیشت مردم بی توجه است، در حالی که همین افراد برای دولت آقای قبلی، مردم را سفارش به قناعت و خوردن غذاهای ساده می کردند! همچنین باید بدانیم که عدالت سیاسی، کمتر از عدالت اقتصادی و فرهنگی نیست. توزیع قدرت مانند توزیع ثروت است و باید عادلانه باشد. این قابل قبول نیست که یک رسانه که با پول بیت المال مردم اداره می شود، فقط تریبون یک گروه و جریان خاص باشد.

استاد حوزه علمیه از  «اصل مسئولیت پذیری» نام برد و توضیح داد: هر کسی باید به تناسب و تراز مسئولیتی که دارد، پاسخگوی مسئولیت اش باشد. به بیان دیگر، آن کس که غنیمت پست و مقام را می خواهد، باید غرامت پاسخگویی را هم بپردازد. نمی شود که برخی افراد یا نهادها را غیرپاسخگو بدانیم.

« استفاده از ظرفیت قانون اساسی و امکان تغییر در آن» پنجمین عنوانی بود که وی به توضیح آن پرداخت و گفت برای اصلاح بهتر امور، باید تغییراتی رخ بدهد. البته همانطور که گفتم، این تغییرات نباید بیرونی باشد زیرا هزینه بر است ولی باید از همه ظرفیت قانون اساسی، به ویژه در بخش هایی که مربوط به حاکمیت ملت است، استفاده شود. به نظر بنده، یکی از آن مواردی که باید اصلاح شود، «نظارت استصوابی» است که تقریباً اصل جمهوریت نظام را تحت تأثیر قرار می دهد و قدرت انتخاب مردم را محدود می کند و خلاف جسم و روح قانون اساسی و اهداف اولیه انقلاب اسلامی است. مگر مردم خودشان قدرت تشخیص ندارند که باید فقط چند نفر محدود، ابتدائاً این تشخیص را برای مردم انجام دهند؟ البته قانون محترم است ولی تجربه نشان داده که اگر قانونی با بن بست مواجه شد می تواند اصلاح شود. مگر خود امام خمینی موضوع اصلاح و بازنگری قانون اساسی را پیگیری نکرد؟ بزرگان نظام، نصیحت ناصحان را با چشم سوءظن نگاه نکنند.