نیاز زمانه و حلقه‌ای مفقوده *
صادق صدقگو : آیت الله سید ابوالحسن مهدوی نماینده مردم استان اصفهان در مجلس خبرگان رهبری و امام جمعه موقت اصفهان در خطبه های نماز جمعه اصفهان گفته‌اند:«مدیریت چهارباغ در جشن‌های خود، با برگزاری کنسرت و موسیقی خیابانی و… شادی مردم را به گناه آلوده کردند.» و سپس از دادستان محترم خواسته اند «که با این مسائل برخورد کنند.»
اینکه نوع این موضوعاتی که ایشان به عنوان «مفاسد» از آن یاد کرده‌اند و بر این اساس مدعی شده‌اند که «عده‌ای شادی مردم را به گناه آلوده کردند» نه در تخصص بنده است و نه اطلاعی از کمّ و کیف ماجرا دارم.
حتی نمی‌دانم معیارهای سنجش و پایش وزارت امور اقتصادی و دارایی در گزارش تحلیل شاخص سرمایه اجتماعی (در سال 1396) چگونه بوده است که مردم استان اصفهان بالاترین میزان افسردگی، غم و نگرانی در کل کشور را به خود اختصاص داده‌اند و یا ریشه این عدم «احساس خوشی داشتن» در چه موضوعاتی است؟
اما در این راستا، ذکر خاطره‌ای از مرحوم آیت الله سید مهدی یثربی نماینده فقید مردم استان اصفهان در مجلس خبرگان رهبری (و نماینده ولی فقیه و امام جمعه کاشان) را خالی از فایده نمی‌دانم. یکی از اهالی هنر (1) می‌گفت:
«سالها پیش مجری مراسمی رسمی بودم و آقای یثربی در بدو ورود به سالن همایش، مرا دید و با همان لحن آرام و لهجه شیرین کاشانی پرسید: پسرحاجی! دامبولی دیمبو هم دارید!؟
با خنده گفتم: بله آقا، اجرای موسیقی داریم. چطور مگه؟
گفت: تا من اینجام کاری نکنید، من که رفتم هرکاری خواستید بکنید.»
این موضع‌گیری نشان می‌دهد ایشان مانند برخی دیگر همواره خود را ملزم به دخالت دستوری در همه شئون زندگی مردم یا اظهار نظر در همه مباحث باربط و بی‌ربط نمی‌دانسته و برای مدیریت بهتر و اثرگذاری بیشتر بر جامعه، برای خود خط‌مشی و چهارچوبی معین را تعریف کرده بودند. چهارچوبی که در آن برای خود بایدها و نبایدهایی را در نظر گرفته و بر مبنای آن حرکت می‌کردند.
چهارچوبی که می‌توان آن را مطابق با اصل «رعایت تناسب‌ها» دانست؛ اصلی که ملامحسن فیض کاشانی (2) در باب غنا و موسیقی به آن اشاره می‌کند و می‌گوید: «ان بعض الافعال لا یلیق بذوی المروات و ان کان مباحا (3).»
در واقع از نگاه این عالم بزرگ و فقیه نامدار، لزوماً هرآنچه که برای توده مباح است برای بزرگان مباح نیست و از سویی بزرگان نیز نباید مقتضیات جایگاه خود را بر بدنه جامعه تحمیل کنند.
بر این مبنا، مرحوم شهید دکتر بهشتی نیز معتقد است که مسلمانِ مؤمن، انسانی با نشاط است و «در آیات قرآن كریم آیه‌ای كه بتوانیم از آن حرمت موسیقی و به‌طور كلی حتی حرمت لغو و حتی حرمت غنا را استفاده كنیم، موجود نیست و… بعضی از فقها نیز این‌طور استنباط كرده‌اند كه روایات نمی‌خواهد بگوید كه موسیقی به طور كلی حرام است.« (4)
او معتقد است که گزاره‌ای با این عنوان که «موسیقی حرام است» نداریم و علی رغم اینکه تعیین موضوع و ملاک حرمت بعضی از انواع موسیقی را با فقها می داند، اما بر این باور است که تعیین مصادیق آن را با خود فرد است. یعنی هر فردی باید تشخیص دهد که آیا این موسیقی او را از انسانیتش دور می‌کند یا خیر؟
این نگاه و رویکرد اجتماعی «حلقه‌ای مفقوده» در عصر ماست. حلقۀ مفقوده‌ای که در کیفیت و چگونگی ارتباط مؤثر با جامعه خلاصه می‌شود و بخش قابل توجهی از شئون زندگی مردم را متاثر از خود کرده است.
«مطلق انگاری» یکی از آفات اجتماعی و موانع همزیستی در زمانه ماست و تلاش برای اصلاحِ دستوریِ فرهنگِ جاری – خصوصاً در مباحثی مثل موسیقی که هیچ نظریه فقهی واحدی در مورد آن وجود ندارد – توفیقی نداشته و راه به جایی نخواهد برد.
آیت الله سید حسن خمینی مطلق‌انگاری رفتاری را آفتی ذهنی و آغاز دگماتیسم غلط می‌داند و بر این عقیده است که جریان غیرعقلانی داعش و امثال آن در جهان اسلام در اثر همین نوع مطلق‌انگاری‌ها به وجود آمده است، چرا که روش آنها بر اساس این الگوی ذهنی است که هرکس از ما نیست، بد است. (5)
شادی، سر زندگی و نشاط نیاز امروز جامعه است و توجه به نظرات، مطالبات و احساسات «همۀ» مردم، نیاز زمانۀ ما. از این رو، نظریه‌پردازی در خلاء و برنامه‌ریزی به دور از واقعیت‌های روز جامعه محکوم به شکست است.
اصلاح باورها و نگرش‌های بخشی از جامعه حتی اگر با ارزش‌های مدنظر بخشی دیگر از این جامعه همخوانی نداشته باشد، بدون تعامل و هم‌افزایی امکان‌پذیر نیست. مردم ما بالغ و رشید هستند و ارشاد، اصلاح‌گری و ترویج خوبی‌ها با رویکرد «همه چیز باید همان طوری باشد که من می‌گویم!» امکان‌پذیر نخواهد بود.
.
.
پی نوشت:
1- دکتر علیرضا جمالی نائب رئیس خانۀ تئاتر کاشان
2- محمد بن مرتضی بن محمد، معروف به ملامحسن کاشانی و ملقب به فیض، از بزرگترین دانشمندان شیعه است. این حکیم، محدث، فیلسوف، عارف، فقیه و ادیب دوره صفوی، داماد بزرگ ملاصدرای شیرازی است. کتاب الوافی او دربرگیرنده تمام احادیث کتب اربعه شیعه و اولین جامع حدیثی در دوره متأخران است. علامه مجلسی یکی از شاگران اوست.
3- فیض کاشانی، ملامحسن. الوافی، ج3، ص34.
4- حسینی بهشتی، سید محمد. موسیقی و تفریح در اسلام، صص 13و 14
5- خمینی، سید حسن. سخنرانی در مراسم آغاز سال تحصیلی دانشگاه ادیان و مذاهب، هفتم مهرماه 1394
.
.
* این یادداشت در روز یکشنبه هشتم اردیبهشت ماه در روزنامه شرق منتشر شده که متن کامل آن در اختیار مشکات آنلاین قرار گرفته است.