برداشت بی‌رویه عامل اصلی فرونشست‌هاست
رئیس مرکز تحقیقات علمی کاربردی آب، خشک‌سالی و تغییر اقلیم دانشگاه کاشان گفت: برداشت بی‌رویه از سفره های آب زیرزمینی، عامل اصلی فرونشست‌ها و تهدیدی جدی برای کاشان و آران و بیدگل و سایر مناطق دشت کاشان است.
حسین خرسانی‌زاده در نشست مشترکی که سه‌شنبه ۲۹ آبان‌ماه ۹۷ با جمعی از فعالین حوزه اقلیم و آب و محیط زیست در محل این مرکز در دانشگاه کاشان برگزار شد، دلیل تاسیس این مرکز که با مشارکت شرکت آب و فاضلاب کاشان در سال ۱۳۹۱ ایجاد شده است را ضرورت‌های مربوط به شرایط بحرانی سفره آب زیرزمینی دشت کاشان، و مطالعه و پایش پیوسته شرایط و مشکلات مربوطه و ارائه راه‌کارهای علمی و کاربردی برای حفظ و پایداری باقی‌مانده این سفره عنوان‌کرد.
خراسانی‌زاده اضافه‌کرد: شورای پژوهشی این مرکز با حضور ۷ نفراز همکاران از دانشکده منابع طبیعی و مهندسی دانشگاه کاشان و دو نفر از کارشناسان شرکت آب و فاضلاب کاشان تشکیل شده است.
وی گفت: در سال ۱۳۳۰ مجموع برداشت آب در منطقه دشت کاشان توسط ۱۲۳ رشته قنات و دو چشمه موجود در این دشت حدود ۳۰ میلیون مترمکعب بوده است ولی علی‌رغم ممنوعیت حفر چاه در این دشت، با حفر بی‌رویه چاه‌ها این رقم در سال ۱۳۸۵ به حدود ۴۵۰ میلیون مترمکعب رسیده است.
این استاد دانشگاه افزود: حفر چاه‌های عمیق و نیمه‌عمیق کشاورزی از سال ۱۳۴۰ به بعد سرعت گرفته و بیشترین تعداد چاه‌ها بعد از سال ۵۷ و همراه با رشد ۸۵۰۰ هکتاری سطح زیرکشت محصولات کشاورزی حفر‌شده‌اند.
خراسانی‌زاده بیان کرد: مطابق برآورد مستقیمی که از نیاز آبی مزارع و باغات برای نخستین‌بار توسط بنده و در سال ۱۳۸۵ انجام شد، بیش از ۸۶ درصد از برداشت آب از سفره آب زیرزمینی دشت کاشان برای کشاورزی و دامداری است.
وی خاطرنشان کرد: ادامه بهره‌برداری بیش از حد از سفره آب زیرزمینی، لطمات جبران‌ناپذیری به سفره دشت کاشان وارد نموده است. به همین دلیل قنوات دشت خشکیده و آب‌دهی چاه‌های موجود در حد زیادی کاهش یافته است.
عضو هیئت علمی دانشگاه کاشان به برخی دیگر از تبعات برداشت‌های بی‌رویه از جمله کاهش ذخیره مخزن، افت گسترده سطح ایستابی، کاهش چشمگیر کیفیت آب و شور و سخت‌شدن آن اشاره کرد و گفت: آب زیرزمینی به عنوان ستونی پایدارکننده عمل می‌کند و وقتی سطح ایستابی پایین می‌رود یکی از تبعات آن برهم‌خوابیدن طبقات خاک و وقوع پدیده «فرونشست» و ایجاد فروچاله‌ها است.
وی افزود: این پدیده تهدیدی بزرگ برای تاسیسات مختلف زیرساختی از جمله جاده‌های مواصلاتی، خطوط آهن و خطوط انتقال آب و برق و گاز و فاضلاب است.
خراسانی‌زاده، با تاکید بر این‌که به‌عنوان وظیفه دانشگاه در قبال جامعه ما وظیفه داریم نتایج به‌دست آمده از پژوهش‌های دانشگاه در زمینه مشکلات جامعه را به متولیان امر ارائه کنیم از آب منطقه‌ای اصفهان درخواست کرد که تنها مسئله و دغدغه آن‌ها خشکی زاینده رود نباشد، و به مشکلات سفره آب زیرزمینی دشت کاشان و فرونشست‌های سال‌های اخیر در دشت کاشان هم به طور جدی‌تری نگاه، و از طر‌ح‌های پژوهشی مرکز تحقیقات آب دانشگاه کاشان حمایت کنند.
فرونشست زلزله‌ای خاموش
«هدی قاسمیه» عضو شورای پژوهشی مرکز تحقیقات آب هم، با نمایش عکس‌ها و فیلم‌هایی که از فرونشست در زمین‌های اطراف کاشان و آران و بیدگل تهیه‌کرده بود، گفت: باتوجه به ۲۰۰ برداشتی که در مناطق ابوزیداباد، آران و بیدگل و حوالی فرودگاه کاشان انجام شد، در بیش از ۱۰۰ نقطه وقوع فرونشست مشاهده شد و بسیاری از این فرونشست‌ها در نزدیکی چاه‌های پیزومتری بود.
وی خاطرنشان کرد: فرونشست می‌تواند در اثر پدیده‌های طبیعی زمین‌شناسی مانند زمین‌لرزه، انحلال سنگ‌های گچی، نمکی یا آهکی، آب‌شدن یخ‌ها و حرکت آرام پوسته و خروج گدازه از پوسته جامد زمین یا فعالیت‌های انسانی مانند معدن‌کاری، برداشت سیالات زیرزمینی مانند آب‌های زیرزمینی، نفت یا گاز ایجاد شود، ولی مهم‌ترین عامل فرونشست‌ها برداشت بی‌رویه از سفره‌های آب زیرزمینی است.
قاسمیه توضیح داد: تعداد فرونشست‌های دشت کاشان بیش از آن چیزی بود که فکرش را می‌کردیم و راجع به نقش کاهش سطح ایستابی آب زیرزمینی در وقوع این پدیده به یقین رسیده‌ایم، با این وجود در تحقیقی که ادامه دارد به‌دنبال این بررسی نقش و میزان تاثیر همه عوامل هستیم.
عضو هیئت علمی دانشگاه کاشان با بیان این‌که فرونشست پدیده‌ای خطرآفرین و زلزله‌ای خاموش است تاکید کرد: بی‌توجهی به عوارض این‌پدیده ممکن است به خسارت مالی، جانی و حتی بحرا‌ن‌های اجتماعی منجر شود. اما با این وجود، این پدیده قابل پیش‌بینی و پیش‌گیری است.
این استاد دانشگاه اعلام کرد: داده‌های دانش‌نامه‌ی یکی از دانشجوایان دکتری دانشگاه نشان می‌دهد: برداشت بی‌رویه و عوامل وابسته به آن دلیل اصلی شوری آب سفره دشت کاشان است.
در این نشست «شفایی»، مدیر روابط عمومی آب منطقه‌ای استان اصفهان به طرح احیا و تعادل‌بخشی منابع آب زیرزمینی که در وزارت نیرو تعریف شده‌است اشاره کردو آن‌را محور اصلی فعالیت‌های آب منطقه‌ای دانست، تا بدین شکل از برخی مشکلات جلوگیری شود.
وی همچنین ملک‌شهر و خانه اصفهان و منطقه دامنه را به‌عنوان مناطق دیگری از استان که در آن‌ها فرونشست رخ داده است معرفی کرد گفت: از فرونشست‌های دشت کاشان اطلاع نداشته است.
شفایی تاکیدکرد: وضعیت منابع آب و مشکلات فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی که به تبعات آن به وجود می آیند، به دلیل آن است که مطالعه زیرساختی انجام‌نشده و هرکس بر اساس نیازهای منطقه‌ای فکر کرده است.
«مهدی جعفرزاده» از کارشناسان‌ارشد معاونت مهندس آبفا کاشان که در این نشست حضور داشت در ارتباط با چگونگی تامین آب شرب مناطق کاشان و آران و بیدگل اعلام کرد: ۳۵ درصد از آب شرب از خط انتقال آب زاینده‌رود و ۶۵ درصد آن از چاه‌های زیرزمینی خود منطقه تامین می‌شود.
وی تعداد کل چاه‌های منطقه ابوزیدآباد که منطقه کشاورزی است و فرونشست‌های زیادی در آن اتفاق افتاده را ۵۰۰ تا ۵۵۰ حلقه بیان کرد.