دین‌گریزی در هیاهوی بازار سیاست
صادق صدقگو / دکترای مدیریت رسانه :
سیدمحمود علوی وزیر محترم اطلاعات مدتی پیش در گردهمایی مبلغان اعزامی در ماه رمضان گفته بود: «افرادی گرایش به مسیحیت پیدا می‌کنند که جزو افراد عادی جامعه هستند مثلا کارشان ساندویچ‌فروشی و امثال اینها بود و خانوادگی مسیحی می‌شدند، ناچار شدیم اینها را احضار کنیم و دلیل گرایش به مسیحیت را از آنها جویا شویم. برخی از این افراد عنوان می‌کردند که ما به دنبال دینی هستیم که به ما آرامش بدهد و بین ما صفا و صمیمیت و برادری ایجاد کند. به آنها گفتیم اسلام دین برادری و صفاست. گفتند ما می‌بینیم علمای اسلام و کسانی که پشت تریبون صحبت می‌کنند به طور مداوم علیه یکدیگر سخن می‌گویند، اگر اسلام دین صمیمیت باشد باید قبل از هرچیز بین علمای خود باید صفا و صمیمیت ایجاد کند».1
واکاوی و تحلیل جامعه‌شناختی این موضوع در تخصص کارشناسان حوزه مباحث امنیتی و یا جامعه‌شناسی است، اما نبی مکرم اسلام (ص)، مقدس نادان را یکی از سه آفت دین می‌داند2 و امام علی(ع) نیز خوارج را به عنوان سمبل خشکه‌مقدسى و مقدس‌مآبی، بدترین مردم و ابزار دست شیطان می‌نامد 3.
شهید استاد مطهری به عنوان یکی از متفکرین اسلامی و تئوریسین‌های شاخص انقلاب اسلامی، نه‌تنها خطر جمود را کمتر از خطر جهالت نمی‌داند4 که از این منظر نه صرفاً عبدالرحمن بن ملجم که «جمود و خشک مغزی و خشکه مقدسی» را عامل شهادت امام علی(ع) می‌داند.5 خطر ابتلای نظام‌های سیاسی، جنبش‌های مردمی و نهضت‌های اسلامی به نوعی تحجر اعتقادی و جمود فکری، موضوع مهمی است که استمرار آن می‌تواند منجر به آفت‌هایی همچون عوام‌زدگی، سطحی‌نگری دینی و واپس‌گرایی نظری شود. در این جوامع، به مرور زمان شریعت و مذهب مغفول مانده یا به گونه‌ای ناقص و تحریف‌شده جریان می‌یابد. چنین دین و آئینی، جامعۀ پویا و متعالی را تبدیل آن جامعه‌ای ایستا و مرده می‌کند و حتی به قول شهید مطهری، گزاف نخواهد بود اگر گفته شود: «دین نیز در آن جامعه مرده است».6
وی مبارزه با خشکه‌مقدسی و جهالت را یکى از نکات آموزنده زندگى على(ع) 7 و تحجر و تحریف از مهم‌ترین عوامل انحطاط مسلمانان بر می‌شمارد. او در بررسی علل و عوامل آن، به تنزل جامعه اسلامی از پیشگامی در تولید علم و جایگاه علمی مولد و سرآمد (با دانشمندانی چون ابنسينا، فارابي، غیاث الدین جمشید، ابوريحان، ابن‌هیثم، زکریای رازی، خوارزمي و…) به جایگاهی غیر مولد و مصرف‌کننده اشاره می‌کند و آن را نشانِ از بروز آفتی در جامعه اسلامی می‌داند. فاصله گرفتن مردم از آئین و شریعت، معلول تحجر و سطحی‌نگری و عاملی بر زوال و ایستایی در جوامع بشری است؛ موضوعی که تنها به مرگ جامعه و دین منحصر نمی‌شود و قرآن و سنّت را نیز از بین می‌‌برد.8
استاد شهید مرتضی مطهری و شیخ محمد عبده9 به عنوان دو مصلح و متفکر مطرح شیعه و سنی، جمود و تعطیلی عقل و اجتهاد را از عوامل انحطاط مسلمانان دانسته‌اند؛ عواملی که می توان ردپا و مصادیق آن در عصر حاضر را در پیام منشور روحانیت امام خمینی(ره)10 جست‌وجو کرد. با دقت در کلمات و واژه‌های به کار رفته در این پیام، پی می‌بریم که صریح‌ترین و حتی تندترین سخنان بنیانگذار جمهوری اسلامی، فرازهایی از منشور روحانیت است: «تحجرگرایان و مقدس‌نمایان احمق، مارهاى خوش خط و خال، مقدس‌مآبى و دین‌فروشى، مقدسین روحانى‌نما، مقدس‌نماهاى متحجر و بیشعور، مقدس‌نماى واپس‌گرا، مقدسین نافهم و ساده‌لوحان بیسواد، روحانى مقدس‌نماى ناآگاه یا بازى‌خورده و…» و این نشان از اهمیت ماجرایی است که امام خمینی در آخرین پیام عمومی دوران حیات خود، نگرانی و دغدغه‌های خود برای فردای ایران و آینده انقلاب اسلامی را به این صراحت و قاطعیت اعلام می‌کنند. او در این پیام ضمن اعلام اینکه «خون دلى که پدر پیرتان از این دسته متحجر خورده است هرگز از فشارها و سختی‌هاى دیگران نخورده است»11 می‌گوید: «امروز عدهاى با ژست تقدس مآبى چنان تیشه به ریشه دین و انقلاب و نظام مىزنند که گویى وظیفهاى غیر از این ندارند. خطر تحجرگرایان و مقدس‌نمایان احمق در حوزههاى علمیه کم نیست. طلاب عزیز لحظهاى از فکر این مارهاى خوش خط و خال کوتاهى نکنند، اینها مروّج اسلام آمریکایىاند و دشمن رسول اللَّه… آنقدر که اسلام از این مقدسین روحانى‌نما ضربه خورده است، از هیچ قشر دیگر نخورده است….طلاب جوان باید بدانند که پرونده تفکر این گروه همچنان باز است و شیوه مقدس‌مآبى و دین‌فروشى عوض شده است. شکست‌خوردگان دیروز، سیاست‌بازان امروز شدهاند».12
آن نگرانی و دغدغه‌های امام، پس از سی سال از صدور این پیام و در آغاز دهه پنجم از حیات جمهوری اسلامی، همچنان جاری و پیش‌روی دلسوزان کشور، نظام و انقلاب است. جماعتی در گذشته مانده‌اند و معیارشان سلیقه عوامی است که به حال و آینده کاری ندارند، به مسائل و مشکلات روز توجهی ندارند و شهید مطهری آنان را در صف مردگان به شمار می‌آورد.13 افراد مورد اشاره شهید مطهری، مقدس‌نمایان واپس‌گرا و متحجرین ناآگاهی هستند که با آلوده ساختن دین در بازار سیاست و بهره‌گیری از کسوت‌های مذهبی برای دستیابی به مطاع خود در این بازار مکّاره، روز به روز بر دینگریزیها دامن زده‌اند. برخی دیگر نیز با سوءاستفاده از ابزارهایی همچون تریبون‌های رسمی، با بی‌اخلاقی و بداخلاقی و یا با تفاسیر تنگ نظرانه و سلیقه‌ای از قرآن و سنّت، اسلام‌ستیزی در دنیای امروز را رونق جدیدی بخشیده‌اند.
در این میان، «تنازعات بین علما» و «نیاز جامعه به اخلاق» معضلات دیگری است که وزیر اطلاعات در سخنرانی خود ضمن اشاره به آنها، به عنوان راهکاری پیشنهادی برای رفع این معضلات و الزامات تاثیرگذاری بیشتر روحانیون و مبلغین برجامعه می‌گوید: «پیشقدم شدن در خودسازی، بهره گرفتن از زبان مهربانانه، عامل به ارزش‌هایی که مردم را به آن فرا می‌خوانیم، افزایش بار علمی و معنوی خود، تاثیرگذاری روی باورهای مردم، تواضع و فروتنی، توجه به نیاز مخاطب و نوع بیان مسائل، بیان مطالب متقن، سخن گفتن با زبان لیّن و به صورت کریمانه و رفتار محبت‌آمیز با مردم از جمله آن الزامات است».14
.
پی‌نوشت‌ها:
1- ۱۲ اردیبهشت 1398، قم : https://fa.shafaqna.com/news/743778/
2- جامع الصغیر، ج ۱، ص95: آفه الدین ثلاثه: فقیه فاجر، امام جائر، مجتهد جاهل : سه چیز آفت دین است: ۱- دانشمند بدعمل، فاسق و فاجر 2- زعیم و پیشوای ستمکار 3- مقدس نادان
3- نهج البلاغه، خطبه127: شما بدترین مردم هستید. شما تیرهایى هستید در دستشیطان که از وجود پلید شما براى زدن نشانه خود استفاده مىکند و به وسیله شما مردم را در حیرت و تردید و گمراهى مىافکند
4- مطهری، مرتضی: اسلام و مقتضیات زمان ، ج 1 ، صص 80-79
5- همان، ص122
6- مطهری، مرتضی: ده گفتار، ص108
7- مطهری، مرتضی: سیری در سیره ائمه اطهار (ع)، ج 1، ص48
8- نهج‌البلاغه: خطبه 136 : امام علی(ع) در خصوص ظهور حضرت قائم (عج) می‌گوید: (او می آید) و زنده می‌کند قرآن و سنت مرده را.
9- دانشمند زمان‌شناس و مصلح بزرگ مصری که شدیدا تحت تأثیر سید جمال اسدآبادی قرار داشت. وی در میان اهل سنّت، از معدود کسانی بود که در زمان خود علیه تحجّر و جمود شدید حاکم بر زمان خویش به پا خاست.
10- خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج 21، صص 273 – 293 (پیامی که در سوم اسفندماه 1367 خطاب به روحانیون، مراجع تقلید، مدرسین و طلاب حوزههاى علمیه و ائمه محترم جمعه و جماعات سراسر کشور صادر شده است.)
11- همان-ص278
12- همان
13- مطهری، مرتضی: نهضت‌های اسلامی در صد ساله اخیر، ص91
14- ۱۲ اردیبهشت 1398، قم: https://fa.shafaqna.com/news/743778/
…
این یادداشت در روزنامه شرق شنبه 7 خردادماه 98 منتشر شده که متن کامل آن در اختیار مشکات آنلاین قرار گرفته است.