به سادگی نمیشود عمر یک سازه زیرزمینی را به ۳۵۰۰ سال قبل رساند
درباره مطالب نادقیق کشف نیایشگاه مهری در منطقه کاشان نکاتی قابل ذکر است:
۱. نیایش مهر با کیش مهر یا میترائیسم فرق دارد. مهر، ایزد بسیار برجستهای در سنت زرتشتی و قبل از زرتشت است، اما مکانهایی که در ایران مهرکده خوانده میشود مانند مراغه و… اصلی تاریخی و باستانشناختی ندارد و اساسا مستند نیست.
۲. مهر، ایزدی هندو ــ اروپایی است، که احتمالا از طریق ایران به مدیترانه رفته و زیر تاثیر فرهنگ دینی آسیای غربی، تغییر ماهیت داده است و سپس به عنوان آیینی رازآمیز در اروپا و بیشتر در بین افسران و سربازان رومی، برجسته شده و تاثیرات زیادی بر مسیحیت نیز نهاده است.
۳. هخامنشیان هیچگاه کیش مهرپرستی نداشتند، اما در کتیبههای متاخر هخامنشی، ایزدان مهر و ناهید برجسته میشوند، بویژه ناهید. این امر در سنت زرتشتی یا مزدایسنایی شکل گرفته و کیش مهری نیست.
۴. نیایشگاه مهری در ایران هنوز پیدا نشده و این در میان عوام از اهل علم معمول است که هر فضای زیرزمینی را بدون هیچ دلیلی مهرکده میدانند.
۵. جشن مهرگان، جشن عمومی زرتشتی است مانند تیرگان، سده، نوروز و… پس ربطی به مهرپرستی ندارد.
۶. تنها سند راجع به گرایش دینی پیشازرتشتی ایرانیان، پیماننامه بغازکوهی است، بین هیتیها و میتانیها که حدود ۳۵۰۰ سال پیش کتابت شده. در این اسناد نیز نام مهر و ورونا و چند ایزد دیگر ودایی در کنار هم آمده و اختصاص به مهر ندارد.
۷. در واقع دین آریاییان ایرانی ماقبل زرتشت شبیه دین چندگانهگرای ودایی در هندوستان بوده و به پرستش ایزد خاص اختصاص نداشته است.
۸. مهرپرستی در ایران پیشازرتشتی گمانی است که بر پایه مهرپرستی رومی شکل گرفته و اصلی ایرانی ندارد.
۹. همه اینها هم که رد شود، نمیتوان به این سادگی عمر یک سازه زیرزمینی را به ۳۵۰۰ سال قبل و با عنوان نیایشگاه میترایی ذکر کرد.
مرکز پژوهشی کاشان شناسی دانشگاه کاشان