تحمل‌پذیری ادیان افزایش می‌یابد/ دولت‌های مردمی روی کار می‌آیند
محمدعلی خرمی مشکانی: هم‌زمان با انتشار خبر شیوع کرونا در جهان اماکن مذهبی ادیان برای جلوگیری از انتقال این ویروس تعطیل شد.
در این میان عده‌ای از رهبران مذهبی کرونا را فرصتی برای اثبات حقانیت خود و بطلان حقانیت سایر ادیان و مذاهب دانستند و عده‌ای دیگر از رهبران ادیان و مذاهب جهان نیز با کنار هم قرار گرفتن و برقراری دعای مشترک تلاش کردند از این فرصت برای توسعه فضای همدلی و نزدیکی ادیان به یکدیگر استفاده کنند.
برای بررسی ابعاد این واکنش‌ها با حجت‌الاسلام و المسلیمن سید ابوالحسن نواب، رئیس دانشگاه ادیان و مذاهب و عضو شورای عالی مجمع جهانی اهل بیت(ع) به گفت‌وگو نشستیم؛
اغلب ادیان این ادعا را دارند که کرونا سبب نزدیکی مردم به ما شده است؛ اما آیا کرونا به تفرقه بین ادیان دامن زد یا سبب همگرایی آنها شد؟
کرونا جوامع را متوجه خدا کرد، من این سخن را که کرونا سبب دوری ادیان از هم شد قبول ندارم. بلکه معتقدیم که کرونا انسان‌ها را متوجه معنویت و خدا و مظهر فیض کرد.
کرونا اعتقاد بشر را تقویت کرد و سبب شد توجه بشر به نقطه‌ای در ماورای طبیعت معطوف شود؛ یعنی ما را به توحید، به خدا و به عالم غیب متوجه کرد.
این اعتقاد، بیشتر اعتقادهای درون مذهبی نبود؟
نه؛ در اروپا بعد از گذشت ۵۰۰ سال اجازه دادند که صدای اذان پخش بشود، صدای ناقوس که پخش می‌شد اما چرا اجازه دادند صدای اذان پخش شود؟ در اکثر ایالت‌های آمریکا، در اسپانیا، در آلمان، در کشورهای اروپایی اجازه دادند صدای اذان پخش بشود؛ یعنی چی؟ یعنی به این نتیجه رسیدند که صدای اذان صدای معنویت است.
اما آیا عکس این هم صادق بود؟ یعنی در جوامع مسلمان هم موردی را داشتیم که اجازه بدهند سایر ادیان این کار را بکنند؟
در کشورهای اسلامی هیچ وقت نسبت به سایر ادیان دستگیری نبوده است. آنها بودند که مسئله اسلام هراسی را دنبال می‌کردند. مثلاً من در جنگ بوسنی که خودم از نزدیک شاهد بودم این مطرح بود که هیچ وقت هیچ بچه مسلمان به طرف یک کلیسا شلیک نکرد؛ یعنی هیچ وقت یک آرپی‌جی از طرف یک مسلمان به یک کلیسا نخورد. ولی صرب‌ها همه مناره‌های مسجدها را انداختند. پس بنابراین این سؤال شما معنی ندارد. جامعه اسلامی لبنان با مسیحی برخورد کردند؟ جامعه اسلامی ایران با مسیحی‌ها برخورد کردند؟ مسلمان‌ها کجا با مسیحی‌ها برخورد کردند؟
در خاورمیانه برخوردی با مسیحیان وجود داشت؟
در خاورمیانه فقط داعش با مسیحیان برخورد کردند؛ اما این داعش مسجد هم منفجر کردند و فقط کلیسا نبود. داعش یا گروه‌های شبه‌داعشی هستند که در مصر قبطی‌ها و اقباط مسیحی را می‌کشند. ولی از این مسئله داعش که بگذریم گروه دیگری نداشتیم. داعش هم امروز مشکل شیعه و سنی است.
ما هیچ وقت از این طرف تقابل نداشتیم. تقابل همیشه از آن طرف مطرح بود که با وجود کرونا این مسئله کمرنگ‌تر شد.
آیا این نزدیکی در پساکرونا ادامه خواهد داشت؟
این تعامل از طرف مسلمان بر اساس دستور قرآن است که ۱۴۰۰ سال قبل به آنها فرمان داده که «تَعالَوْا إِلیکلِمَهٍ سَواءٍ بَینَنا وَ بَینَکمْ» یعنی اسلام گفته بیایید گفت‌وگو کنیم. این پیام همیشه سر جای خودش هست.
از آن طرف هم آیا ادامه خواهد داشت؟
آنها هم امروز به یک آگاهی رسیده‌اند. البته عقلا، منطقی‌ها و آدم‌های فهمیده آنها هم هیچ وقت مشکلی با اسلام نداشتند. آدم‌های تندرو آنها مشکل ایجاد می‌کردند. پذیرش عمومی برای اسلام مخصوصاً به مسلمان‌هایی که رفتار اصیل داشتند بالاست.
چه عاملی سبب این موضوع شد؟
در کرونا مسلمانان رفتار زیبایی داشتند که در ذهن مردم جهان ماندگار شد. جوامع اسلامی در کمک‌رسانی در آمریکا و اروپا خیلی فعال بودند. این روح گذشت اسلامی اروپای مادی را به خودش جذب کرد.
مسائل اخلاقی هم در خاورمیانه، حتی در کشورهای فقیر خاورمیانه اسلامی رعایت شد.
هیچ وقت آن اتفاقاتی که در اروپا و آمریکا افتاد در اینجا نیفتاد. اینجا فروشگاهی غارت نشد و کسی برای غذا با دیگری برخورد نکرد.
این تأثیر در بین سیاستمداران بود یا بدنه جامعه؟
این تأثیر بیشتر در بین جوامع آمریکایی و اروپایی بود. مشکل سیاستمداران کشوری مانند آمریکا با مسلمانان یک مشکل سیاسی است و لذا آنها به آسانی تأثیرنمی‌پذیرند چون به دنبال اهداف سیاسی هستند.
کرونا نخواهد توانست سبب تغییر این سیاست‌ها شود؟
نه؛ رهبران سیاسی جهان چندان تأثیر نمی‌پذیرند؛ مگر در کشورهایی که رأی مردم مؤثر است؛ که در آنجا هم رأی مردم می‌تواند این تغییر را ایجاد کند.
نشانه‌هایی مانند اجازه انتشار اذان نتیجه تغییر رویکرد سیاستمداران نیست؟
نه؛ این تأثیر در جوامع منطقه‌ای محلی، مردمی، شوراهای محلی و شوراهای مردمی وجود داشت.
رابطه بین ادیان را در دنیای پساکرونا چگونه توصیف می‌کنید؟
ادیان به هم نزدیک می‌شوند. هر چیزی که پشتوانه مردمی و انسانی داشته باشد، در پساکرونا به هم نزدیک می‌شود؛ یعنی مسئله اجتماعی، مسئله کمک‌های مردمی، دستگیری مردمی، مسائل فرهنگی و مسائل دینی و مذهبی، اعتقادی و آنچه به درون مردم برمی‌گردد در پساکرونا به همدیگر نزدیک می‌شود.
جوامع انسانی و انسانیت در کرونا تقویت شد؛ ولی سیاسیون جهان هیچ تأثیری از این نمی‌پذیرند، الا این‌که رأی مردم در بعضی جاها مؤثر بشود و حاکمیت‌ها را تغییر بدهد.
منظور شما از نزدیک شدن ادیان در پساکرونا چیست؟
یعنی تحمل‌پذیری آنها نسبت به همدیگر بالا می‌رود. در برابر گروه‌های تندرو می‌ایستند، با هم گفت‌وگو و تعامل می‌کنند.
البته کرونا تأثیرات خوبی در داخل جوامع داشت؛ رابطه انسان‌ها و حکومت‌ها را تحت تأثیر قرار داد؛ تفاخر دولتمردان تحت تأثیر قرار گرفت. از این به بعد دولت‌های مردمی بیشتر سر کار خواهد آمد. تحویل نگرفتن مردم، از سر سیری به مردم جواب دادن، برای مردم کلاس گذاشتن، با مردم نجوشیدن و به حساب نیاوردن مردم کمتر می‌شود.
مردم در جهان پساکرونا به خیلی از مباحث تن نخواهند داد.
چرا؟
برای این‌که احساس کردند که این فاصله‌های اجتماعی مردم را از حکومت‌ها جدا کرده و حکومت‌ها نتوانستند در این شرایط به مردم کمک کنند.