شکوه عصر بیست و یکم رمضان در جوشقان
جوشقان مرکزی از کهن ترین و با ریشه ترین آبادی های منطقه فرهنگی کاشان است. این دیرینگی، از تپه های باستانی اطراف، کتیبه های تاریخی ابنیه، سنگ قبرهای پر تعداد و تاریخ دار و چشمه های به هم پیوسته، نمایان است.
آئین های جوشان نیز به اصالت این کهن آبادی است. وقتی عصر بیست و یکم رمضان، در جوشقان باشی گویا روز عاشوراست. توغ ها و نخل و دسته های زنجیر زنی و سینه زنی از پس یک دیگر همهٔ کوی و برزن را رنگ شور و شیدایی بخشیده اند.
توغ بندی از حدود ساعت دو بعد از ظهر شروع می شود. دستمال های رنگارنگ نخی و ابریشمی و پر از نقش و نگار را از بقچه بسته ها بر می دارند و به سینه توغ ها گره می زنند و بعد با پارچه یک تیکه مشکی یا سبز روی همه آنها را می پوشانند.
این توغ ها که از اواخر صفویه به امروز رسیده اند؛ مزین به نام امام اول تا امام پنجم هستند. توغ حیدری پیشاپیش توغ هاست و بقیه به ترتیب امامت امامان شیعه پشت سر یکدیگر حرکت می کنند. بر پارچه نوشته ای که روپوش توغ متبرک به نام امام زین العابدین(ع) است پس از نام پنج تن، این متن، گلدوزی شده است:
«مدیون زین العابدین(ع) باشد که خیانت به این مشکی کند
امام زین العابدین(ع) فرزند امام حسین(ع)
این مشکی تعلق به عزت الله فرزند نصرالله مولایی دارد
تاریخ ۱۳۳۴»
و بعد دوباره نام پنج تن و وقف این پارچه بر امام زین العابدین(ع) تکرار می شود.
از گونه های مختلف توغ برداری(خمیده، ایستاده و خوابیده) اینجا، توغ را افقی(خوابیده) بر می دارند و هر توغ را سه نفر حمل می کنند. تیغه دار(جلو دار) چوب دار( دولو دار/وسط دار) و پایه دار(طناب دار/ عقب دار). توغ خوابیده هم نماد تشییع است و هم علم سرنگون و اعلام شهادت و غمزدگی.
توغ ها را از مسجد چهار درخت برای سلام دادن به پای نخل می آورند و از آنجا به مسجد صاحب الزمان می برند و بعد از مقابل مسجد جامع می گذرانند و به سوی امام زاده محمد اوسط می برند. رسم اهدای پارچه در مسیر حرکت توغ هم برقرار است.
قدمت نخل اینجا را تا روزگار توغ ها پیش می برند. حاج مرتضی شومالی( هاشمیان) که میراث دار و نوحه خوان فعلی نخل است سابقه نخل خوانی اجدادش را تا پنج نسل، بر می شمارد که به ترتیب اینها هستند: اوسا صمد، اوسا بابا، اوسا میرزا، اوسا نصرالله و اوسا قدم علی.
او می گوید نخل را اوسا بابا سال ۱۲۵۴ قمری باز سازی کرده است و اوسا بابا همان کسی است که شیر سر در ایوان امام زاده محمد اوسط را هم طراحی و اجرا کرده است و این اثر را هنرمندانه از قالب گیری در پوست گوسفند انجام داده است.
حاج مرتضی می گوید هر سال، سه دفعه نخل را برمی داریم، عاشورا، بیست و هشت صفر و بیست و یکم رمضان.
او قبل از بلند کردن نخل در مدح و مرثیه امام علی(ع) می خواند:
فروزنده بزم جانها علی
امیر بزرگ جهان ها علی
به بی انتها ملک پروردگار
امام تمام زمان ها علی
از آن است بر دور گردن نظام
که بنوشته بر کهکشانها علی
بابای نخل قبل از بلند کردن نخل چند توصیه هم به پایه دارها و نخل کش ها دارد: همت برای تعمیر و باز سازی نخل، خالی نگذاشتن پایه ها از سوی پایه کش ها، دعوت عموم اهالی برای مشارکت حداقل چند قدمی در حرکت دادن نخل به عنوان تشییع نمادین امام علی(ع) و….. .
زنان و مردان جوشقان بر سر راه توغ ها و نخل و دسته های عزادار ایستاده اند؛ اسپند بر زغال می ریزند و گلاب و گل بر سر مردم و نخل و توغ ها می پاشند.
فاتحه خوانی هم بخش پر تکرار دسته های عزاداری به ویژه در درب منازل تازه درگذشتگان است.
هیأت ها به نوبت به ایوان امام زاده می آیند و عزاداری می کنند. ابتدا، توغ ها،طواف می دهند؛ سپس نخل بر سکوی ایوان امام زاده می نشیند. دسته عقب نخل و بعد هم هیئات زنجیر زن به نوبت می آیند و عزاداری می کنند.
در عقب نخل این نوحه طنین انداز است:
در کوفه هنگام سحر غوغا به پاشد
فرق علی از تیغ بن ملجم دوتا شد
محشر به پا شد
از آسمان بر اهل عالم این ندا شد
کشته به محراب عبادت مرتضی شد
محشر به پا شد
محمد خداداد
پژوهشگر آئینی و فرهنگ عامه